Περιγραφικά στοιχεία
Η Άμφισσα μέσα από την ιστορία και το πολιτισμό της προσφέρεται ως προορισμός για αυτή την τοπική πολιτισμική διαδρομή. Το όνομα της είναι εμπνευσμένο από τη μυθολογία, τη νύμφη Άμφισσα κόρη του Μάκαρου γιού του Αιόλου, την οποία αγάπησε ο θεός Απόλλωνας. Η ετυμολογία της λέξης (αμφιέννυμι= περιβάλλω) ενέχει και τη γεωγραφία της, περιβάλλεται δηλαδή από δύο βουνά, τον Παρνασσό και τη Γκιώνα.
Κόμβοι Άμφισσας |
|
Κάστρο Σαλώνων
Τον δέκατο αιώνα, όταν οι Φράγκοι είχαν κατακτήσει την πόλη, η ονομασία της άλλαξε σε “Σάλωνα”. Η μετονομασία έχει τρείς πιθανές εξηγήσεις, την προφορική παράφραση από “έσω αλώνια” σε Σάλωνα, τη Φραγκική ονομασία La Sole και τέλος από τη λέξη “σάλος” που σημαίνει τράνταγμα εξαιτίας της συχνής σεισμικής δραστηριότητας στη περιοχή.
Η ακρόπολη της Άμφισσας κτίστηκε κατά την ελληνιστική και κλασική περίοδο, πάνω από το βραχώδες ύψωμα, Έλατος. Αποτέλεσε οχυρό και παρατηρητήριο για την απόκρουση ξένων απειλών. Για αυτό περικλειόταν από δύο οχυρωματικούς περιβόλους από τους οποίους κάποια σημεία διασώζονται και σήμερα. Ο πρώτος γεωγραφικά βρίσκεται νότιο-ανατολικά στην ακρόπολη, ακολουθεί την μορφολογία του εδάφους και είναι κατασκευασμένος από αρχαίο επαναχρησιμοποιημένο οικοδομικό υλικό. Εσωτερικά του τείχους σώζονται ελάχιστα μνημεία όπως η πρόσοψη μεσαιωνικού κτίσματος που πιθανόν να ήταν φραγκική εκκλησία. Ο δεύτερος περίβολος (115 μέτρα και 40 μέτρα πλάτος) βρίσκεται βόριο-δυτικά σε υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με το πρώτο. Τα τείχη έχουν οικοδομηθεί με τεχνοτροπία του δέκατου τρίτου αιώνα. Σε αυτή τη πλευρά υπήρχε το παλάτι των κομητών των Σαλώνων, το οποίο σήμερα δεν έχει διασωθεί. Τα μόνα κτίσματα που έχουν σωθεί είναι δύο πύργοι ( ένας κυκλικός και ένας ημικύκλιος) που διευκόλυναν την προστασία της ακρόπολης. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία στην ακρόπολη υπήρχε και ο ναός της Αθηνάς που διακοσμούνταν εσωτερικά με το χάλκινο άγαλμα της θεάς. Πάνω στα ερείπια των αρχαίων κτισμάτων κατασκευάστηκε κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους το κάστρο.
Στις αρχές του 19 αιώνα τα Σάλωνα είχαν αναπτυχθεί οικονομικά και κοινωνικά, με αποτέλεσμα να θεωρούνται κέντρο με ισχύ εξαιτίας του εμπορίου (λάδι και δέρμα). Αναγνωρίζοντας αυτή την ανάπτυξη η φιλική εταιρία επέλεξε την Άμφισσα ως πεδίο δράσης στα προεπαναστατικά χρόνια. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τη γεωγραφική και στρατιωτική θέση αποτέλεσαν τις βάσεις για να ξεκινήσει η επανάσταση της απελευθέρωσης από τα Σάλωνα με συντονιστές του αγώνα τον κλεφταμαρτωλό Πανουργία και τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα. Η επανάσταση κηρύχθηκε στις 24 Μαρτίου του 1821. Ο φόβος της επανάστασης τρομοκράτησε τους Τούρκους με αποτέλεσμα να κλεισθούν στο κάστρο(εξακόσιοι ένοπλοι). Ο Πανουργιάς ως απάντηση άρχισε να πολιορκεί το κάστρο στις 27 Μαρτίου. Ο Γκούρας, ο Παπαντριάς, ο Μανίκας και ο Πανουργιάς κατέλαβαν θέσεις σε σημεία της πόλης αποκλείοντας τους πολιορκημένους από νερό και φαγητό. Στις 10 Απριλίου οι έγκλειστοί παραδόθηκαν μη αντέχοντας τις δύσκολες συνθήκες που τους είχαν επιβληθεί. Η νίκη για τους Έλληνες επαναστάτες έφερε δυο σημαντικά αποτελέσματα, την απελευθέρωση του πρώτου ελληνικού κάστρου αλλά και την εμψύχωση των ίδιων για τη συνέχεια του αγώνα. Ακολούθησε άλλη μια σημαντική νίκη στα Βασιλικά στις 28 Αυγούστου του 1821. Και στις 16 Νοεμβρίου του 1821 συγκροτήθηκε στην Άμφισσα η πρώτη εθνοσυνέλευση στην οποία ψηφίστηκε το πρώτο κείμενο πολιτειακής συγκρότησης της Ελλάδας.
Η Άμφισσα ξανά κατακτάται από τους Τούρκους (17 Οκτωβρίου) και απελευθερώνεται για τελευταία φορά στις 17 Νοεμβρίου του 1828, οπού δόθηκε από τον Αχμέτ Δέβολη στον Δημήτριο Υψηλάντη.
Η ακρόπολη της Άμφισσας κτίστηκε κατά την ελληνιστική και κλασική περίοδο, πάνω από το βραχώδες ύψωμα, Έλατος. Αποτέλεσε οχυρό και παρατηρητήριο για την απόκρουση ξένων απειλών. Για αυτό περικλειόταν από δύο οχυρωματικούς περιβόλους από τους οποίους κάποια σημεία διασώζονται και σήμερα. Ο πρώτος γεωγραφικά βρίσκεται νότιο-ανατολικά στην ακρόπολη, ακολουθεί την μορφολογία του εδάφους και είναι κατασκευασμένος από αρχαίο επαναχρησιμοποιημένο οικοδομικό υλικό. Εσωτερικά του τείχους σώζονται ελάχιστα μνημεία όπως η πρόσοψη μεσαιωνικού κτίσματος που πιθανόν να ήταν φραγκική εκκλησία. Ο δεύτερος περίβολος (115 μέτρα και 40 μέτρα πλάτος) βρίσκεται βόριο-δυτικά σε υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με το πρώτο. Τα τείχη έχουν οικοδομηθεί με τεχνοτροπία του δέκατου τρίτου αιώνα. Σε αυτή τη πλευρά υπήρχε το παλάτι των κομητών των Σαλώνων, το οποίο σήμερα δεν έχει διασωθεί. Τα μόνα κτίσματα που έχουν σωθεί είναι δύο πύργοι ( ένας κυκλικός και ένας ημικύκλιος) που διευκόλυναν την προστασία της ακρόπολης. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία στην ακρόπολη υπήρχε και ο ναός της Αθηνάς που διακοσμούνταν εσωτερικά με το χάλκινο άγαλμα της θεάς. Πάνω στα ερείπια των αρχαίων κτισμάτων κατασκευάστηκε κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους το κάστρο.
Στις αρχές του 19 αιώνα τα Σάλωνα είχαν αναπτυχθεί οικονομικά και κοινωνικά, με αποτέλεσμα να θεωρούνται κέντρο με ισχύ εξαιτίας του εμπορίου (λάδι και δέρμα). Αναγνωρίζοντας αυτή την ανάπτυξη η φιλική εταιρία επέλεξε την Άμφισσα ως πεδίο δράσης στα προεπαναστατικά χρόνια. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τη γεωγραφική και στρατιωτική θέση αποτέλεσαν τις βάσεις για να ξεκινήσει η επανάσταση της απελευθέρωσης από τα Σάλωνα με συντονιστές του αγώνα τον κλεφταμαρτωλό Πανουργία και τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα. Η επανάσταση κηρύχθηκε στις 24 Μαρτίου του 1821. Ο φόβος της επανάστασης τρομοκράτησε τους Τούρκους με αποτέλεσμα να κλεισθούν στο κάστρο(εξακόσιοι ένοπλοι). Ο Πανουργιάς ως απάντηση άρχισε να πολιορκεί το κάστρο στις 27 Μαρτίου. Ο Γκούρας, ο Παπαντριάς, ο Μανίκας και ο Πανουργιάς κατέλαβαν θέσεις σε σημεία της πόλης αποκλείοντας τους πολιορκημένους από νερό και φαγητό. Στις 10 Απριλίου οι έγκλειστοί παραδόθηκαν μη αντέχοντας τις δύσκολες συνθήκες που τους είχαν επιβληθεί. Η νίκη για τους Έλληνες επαναστάτες έφερε δυο σημαντικά αποτελέσματα, την απελευθέρωση του πρώτου ελληνικού κάστρου αλλά και την εμψύχωση των ίδιων για τη συνέχεια του αγώνα. Ακολούθησε άλλη μια σημαντική νίκη στα Βασιλικά στις 28 Αυγούστου του 1821. Και στις 16 Νοεμβρίου του 1821 συγκροτήθηκε στην Άμφισσα η πρώτη εθνοσυνέλευση στην οποία ψηφίστηκε το πρώτο κείμενο πολιτειακής συγκρότησης της Ελλάδας.
Η Άμφισσα ξανά κατακτάται από τους Τούρκους (17 Οκτωβρίου) και απελευθερώνεται για τελευταία φορά στις 17 Νοεμβρίου του 1828, οπού δόθηκε από τον Αχμέτ Δέβολη στον Δημήτριο Υψηλάντη.
Αρχαιολογικό μουσείο Άμφισσας
Η πολιτισμική και ιστορική συνέχεια της Άμφισσας και της Αρχαίας Φωκίδας εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο, που βρίσκεται στη πρωτεύουσα. Τα εκθέματα προέρχονται από σωστικές ανασκαφές σε δημόσια και ιδιωτικά έργα, από δωρεές, παραδόσεις αλλά και από περισυλλογές. Η εκθεσιακή οργάνωση είναι θεματική και χρονολογική, με τα ευρήματα να προέρχονται από την εποχή του Χαλκού μέχρι και τους πρωίμους Βυζαντινούς χρόνους.
Το κτίριο του μουσείου είναι μια διώροφη αστική οικία, με ιδιαίτερη σημασία για τη νεότερη ιστορία της ιδίας της πόλης, αλλά και της Ελλάδας, καθώς εκεί παραδίδεται ότι προϋπήρχε το κτίριο όπου συνήλθε το 1821 η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος.
Συγκεκριμένα, το Νοέμβριο του 1821 έγινε σύγκληση από τον οργανισμό του Άρειου Πάγου–Γερουσία της Ανατολικής Ελλάδος, Τοπική Συνέλευση με σκοπό την προσωρινή διοικητική και στρατιωτική οργάνωση κατά τη διάρκεια του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα. Η Ά Εθνοσυνέλευση, η οποία αποσκοπούσε στη μελλοντική σύσταση της «Βουλής του Έθνους» ολοκληρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου. Συνολικά συμμετείχαν σε αυτή 73 μέλη μέσα στους οποίους ήταν ο Θεόδωρος Νέγρης και ο Δημήτριος Υψηλάντης. Όσες αποφάσεις και ενέργειες πάρθηκαν σε αυτό το διάστημα, ακυρώθηκαν από τη ΄Β Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Η χρήση του κτιρίου κατά τη διάρκεια των χρονών άλλαξε αρκετές φορές, μέχρι που το 1987 κατέληξε να στεγάζει οριστικά το μουσείο.
Η έκθεση παρουσιάζεται στους δύο ορόφους, με κάθε όροφο να έχει διαφορετική θεματολογία, χωρίς όμως να αλλάζει η δομή και ο σκοπός της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης του παρελθόντος. Μέσα από τις επεξηγηματικές λεζάντες που πλαισιώνουν τα ευρήματα ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει πολιτισμικές δραστηριότητες από την αρχαιότητα, όπως είναι για παράδειγμα ο τρόπος ζωής των Δυτικών Λόρκων, Αιτωλών, Φωκέων, Δωρείων και Οιταίων που κατοικούσαν στη περιοχή. Η νομισματική συλλογή που φιλοξενείται στο μουσείο, αποτελεί και την πιο σύγχρονη με τα εκθέματα της να χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Το κτίριο του μουσείου είναι μια διώροφη αστική οικία, με ιδιαίτερη σημασία για τη νεότερη ιστορία της ιδίας της πόλης, αλλά και της Ελλάδας, καθώς εκεί παραδίδεται ότι προϋπήρχε το κτίριο όπου συνήλθε το 1821 η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος.
Συγκεκριμένα, το Νοέμβριο του 1821 έγινε σύγκληση από τον οργανισμό του Άρειου Πάγου–Γερουσία της Ανατολικής Ελλάδος, Τοπική Συνέλευση με σκοπό την προσωρινή διοικητική και στρατιωτική οργάνωση κατά τη διάρκεια του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα. Η Ά Εθνοσυνέλευση, η οποία αποσκοπούσε στη μελλοντική σύσταση της «Βουλής του Έθνους» ολοκληρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου. Συνολικά συμμετείχαν σε αυτή 73 μέλη μέσα στους οποίους ήταν ο Θεόδωρος Νέγρης και ο Δημήτριος Υψηλάντης. Όσες αποφάσεις και ενέργειες πάρθηκαν σε αυτό το διάστημα, ακυρώθηκαν από τη ΄Β Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Η χρήση του κτιρίου κατά τη διάρκεια των χρονών άλλαξε αρκετές φορές, μέχρι που το 1987 κατέληξε να στεγάζει οριστικά το μουσείο.
Η έκθεση παρουσιάζεται στους δύο ορόφους, με κάθε όροφο να έχει διαφορετική θεματολογία, χωρίς όμως να αλλάζει η δομή και ο σκοπός της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης του παρελθόντος. Μέσα από τις επεξηγηματικές λεζάντες που πλαισιώνουν τα ευρήματα ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει πολιτισμικές δραστηριότητες από την αρχαιότητα, όπως είναι για παράδειγμα ο τρόπος ζωής των Δυτικών Λόρκων, Αιτωλών, Φωκέων, Δωρείων και Οιταίων που κατοικούσαν στη περιοχή. Η νομισματική συλλογή που φιλοξενείται στο μουσείο, αποτελεί και την πιο σύγχρονη με τα εκθέματα της να χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
|
Στοιχεία μουσείου Το Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας υπάγεται στην Ι΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων |
Μουσείο Ελληνικής Επανάστασης - Οικία οπλαρχηγού Πανουργιά
Το Μουσείο Ελληνικής Επανάστασης έχει στόχο να συντηρήσει και διαδώσει την ιστορική μνήμη σχετικά με τη συμβολή της ευρύτερης περιοχής της Φωκίδας στον εθνοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Ο Πανουργίας υπήρξε στα επαναστατικά χρόνια, κλεφταρμαρτωλός και αγωνιστής υπέρ της ανεξαρτησίας των Σαλώνων. Αγωνίστηκε στο πλάι του Αθανάσιου Διάκου, του Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και του Οδυσσέα Ανδρούτσου, καταφέρνοντας να φέρει σημαντικές νίκες.
Στις 24 Μαρτίου 1821, στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Χρισσό, ο Πανουργιάς μαζί με τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα κήρυξαν την επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα.
Μετά την έναρξη της επανάστασης (24 Μαρτίου 1821), ο Πανουργίας πολιόρκησε το κάστρο των Σαλώνων, με σκοπό να εξαντλήσει τους Τούρκους που βρίσκονταν μέσα ώστε να παραδοθούν άμεσα. Στις 10 Απριλίου του 1821 κατάφερε να απελευθερώσει το Κάστρο των Σαλώνων, το πρώτο πλέον Ελληνικό κάστρο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εξέλιξη του αγώνα. Στη συνέχεια του Αγώνα, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στη Στερεά Ελλάδα σε θέσης στρατηγικής ισχύος. Συμμετείχε στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς, στη μάχη των Βασιλικών και στη μάχη της Αλαμάνας οπού οι Έλληνες νικήθηκαν και έχασαν ένα σημαντικό αγωνιστή, τον Αθανάσιο Διάκο. Ο Πανουργιάς συμμετείχε ενεργά και στις πολιτικές εκφάνσεις της επανάστασης όπως είναι οι εθνοσυνελεύσεις. Προς τιμήν του έργου του, το Μουσείο της Ελληνικής Επανάστασης είναι αφιερωμένο στον ίδιο. Το κτίριο που στεγάζει το μουσείο ήταν το σπίτι του οπλαρχηγού που του δόθηκε μετά την απελευθέρωση. Πρόκειται για ένα οίκημα που χρονολογείται στον 18ο αι. και αποτελούσε μέρος κτιριακού συγκροτήματος που είχε τη μορφή τουρκικού σεραγιού. Η σημερινή μορφή του δεν ανταποκρίνεται στην αρχική δομή του, όμως έχει αναδιοργανωθεί για να φιλοξενήσει τα εκθέματα.
Σκοπός του μουσείου είναι να διαδώσει τη συμβολή της Φωκίδος στον απελευθερωτικό αγώνα. Τα εκθέματα δηλαδή είναι άυλα και υλικά πολιτιστικά ευρήματα που διηγούνται την ιστορία της απελευθέρωσης μέσω της βιογραφίας του οπλαρχηγού Πανουργία. Η έκθεση εξελίσσεται σε θεματικό άξονα μέσα στους έξι ορόφους του οικήματος, με σκοπό ο επισκέπτης στο τέλος της επίσκεψής του να έχει αποκομίσει μια ολοκληρωμένη γνώση των ιστορικών γεγονότων.
Η ονομασία της μόνιμης έκθεσης είναι «1821: Όψεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας» και στεγάζεται στον πρώτο όροφο. Με εύληπτο τρόπο και διαδραστικό χαρακτήρα παρουσιάζονται πτυχές της ιστορίας της Άμφισσας, των πρώτων χρόνων της απελευθέρωσης, η προσωπικότητα και η δράση του οπλαρχηγού Πανουργιά, οι απόπειρές πολιτικής συγκρότησης κ.α.
Ο Πανουργίας υπήρξε στα επαναστατικά χρόνια, κλεφταρμαρτωλός και αγωνιστής υπέρ της ανεξαρτησίας των Σαλώνων. Αγωνίστηκε στο πλάι του Αθανάσιου Διάκου, του Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και του Οδυσσέα Ανδρούτσου, καταφέρνοντας να φέρει σημαντικές νίκες.
Στις 24 Μαρτίου 1821, στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Χρισσό, ο Πανουργιάς μαζί με τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα κήρυξαν την επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα.
Μετά την έναρξη της επανάστασης (24 Μαρτίου 1821), ο Πανουργίας πολιόρκησε το κάστρο των Σαλώνων, με σκοπό να εξαντλήσει τους Τούρκους που βρίσκονταν μέσα ώστε να παραδοθούν άμεσα. Στις 10 Απριλίου του 1821 κατάφερε να απελευθερώσει το Κάστρο των Σαλώνων, το πρώτο πλέον Ελληνικό κάστρο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εξέλιξη του αγώνα. Στη συνέχεια του Αγώνα, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στη Στερεά Ελλάδα σε θέσης στρατηγικής ισχύος. Συμμετείχε στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς, στη μάχη των Βασιλικών και στη μάχη της Αλαμάνας οπού οι Έλληνες νικήθηκαν και έχασαν ένα σημαντικό αγωνιστή, τον Αθανάσιο Διάκο. Ο Πανουργιάς συμμετείχε ενεργά και στις πολιτικές εκφάνσεις της επανάστασης όπως είναι οι εθνοσυνελεύσεις. Προς τιμήν του έργου του, το Μουσείο της Ελληνικής Επανάστασης είναι αφιερωμένο στον ίδιο. Το κτίριο που στεγάζει το μουσείο ήταν το σπίτι του οπλαρχηγού που του δόθηκε μετά την απελευθέρωση. Πρόκειται για ένα οίκημα που χρονολογείται στον 18ο αι. και αποτελούσε μέρος κτιριακού συγκροτήματος που είχε τη μορφή τουρκικού σεραγιού. Η σημερινή μορφή του δεν ανταποκρίνεται στην αρχική δομή του, όμως έχει αναδιοργανωθεί για να φιλοξενήσει τα εκθέματα.
Σκοπός του μουσείου είναι να διαδώσει τη συμβολή της Φωκίδος στον απελευθερωτικό αγώνα. Τα εκθέματα δηλαδή είναι άυλα και υλικά πολιτιστικά ευρήματα που διηγούνται την ιστορία της απελευθέρωσης μέσω της βιογραφίας του οπλαρχηγού Πανουργία. Η έκθεση εξελίσσεται σε θεματικό άξονα μέσα στους έξι ορόφους του οικήματος, με σκοπό ο επισκέπτης στο τέλος της επίσκεψής του να έχει αποκομίσει μια ολοκληρωμένη γνώση των ιστορικών γεγονότων.
Η ονομασία της μόνιμης έκθεσης είναι «1821: Όψεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας» και στεγάζεται στον πρώτο όροφο. Με εύληπτο τρόπο και διαδραστικό χαρακτήρα παρουσιάζονται πτυχές της ιστορίας της Άμφισσας, των πρώτων χρόνων της απελευθέρωσης, η προσωπικότητα και η δράση του οπλαρχηγού Πανουργιά, οι απόπειρές πολιτικής συγκρότησης κ.α.
Η ιστοσελίδα δημιουργήθηκε στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης της κ. Ιωάννας Παπαδοπούλου, φοιτήτριας του πανεπιστημίου Πατρών στο τμήμα “Διαχείρισης πολιτισμικού περιβάλλοντος και νέων τεχνολογιών'' και σε συνεργασία με το Σωματείο "ΔΙΑΖΩΜΑ"